AB'nin "yeni komşuluk" politikası, üyelik yolundaki ülkeler dışında kalan çevre ülkeleri kapsıyor. İçeriğinde ekonomi, demokrasi ve toplumsal kalkınma var. AB üye yapamayacağı yakın çevresinde siyasal istikrar ve ekonomik dinamizm hedefliyor. Bu Komşu Ülkeler Politikası'nın Türkiye açısından altı çizilmesi gereken bazı sonuçları var:
1. Komşularımız: AB ile uyum konularımıza bir yenisi daha eklendi. AB'nin komşuları bizim de komşularımız. Üstelik bu ülkelerin çoğu ile iyi ilişkilerimiz var. Bu bölgede demokrasi, piyasa ekonomisi ve refahın güçlenmesi Türkiye'nin de değerleri ve çıkarlarıyla örtüşmekte.
2. AB'nin sınırları: Türkiye'nin AB üyeliği perspektifi bu vesileyle de teyit oluyor. Bu konu Avrupa başkentlerini meşgul etmeye devam eden «AB'nin sınırları» tartışmasında odak noktası. Fakat, Türkiye'nin AB'ye üyelik süreci sağlam bir kurumsal zemine dayalı. Böylece, Brüksel'de AB ötesi Avrupa'ya ve yakın komşulara yönelik bir politika tasarlanırken, Türkiye doğal olarak bu grupta yer almıyor.
3. Üyelik harici seçenek: Eğer Türkiye AB üyeliğinin koşullarını yerine getiremez ise, artık kendisine sunulabilecek yeni bir kurumsal çerçeve var. Bu nedenle, AB açısından "Türkiye'yi kaybetme" kaygısı hafifleyebilir. Diğer yandan, Türkiye AB'ye üye olamaz ise,
4. yörüngesinde bir uydu konumuna gelebilir. Küresel siyasi ve ekonomik gerçekler şimdilik bu yönde. AB'nin politikalarına tabi kalırken, karar alma masalarında yer alamamak Türkiye'nin ulusal çıkarları ve demokrasisi açısından son derece sakıncalı.
Bu çerçevede, AB'nin bu ülkelerle geliştireceği politikaları yakından izlemek, kendi bakış açımızın da dikkate alınmasını sağlamak ve AB'nin yakın komşularıyla politikalarına yön vermek gerekiyor.
Dr Bahadır Kaleağası
TÜSİAD Uluslararası Koordinatörü
Komşu Ülkeler Politikası – Son Durum
Komşu Ülkeler Politikası (KÜP), Avrupa Birliği'nin 2004 yılında Orta ve Doğu Avrupa'ya doğru genişlemesiyle birlikle çizilen yeni AB sınırlarının, komşu ülkeler ile ayırıcı değil birleştirici bir unsur olarak algılanmasını amaçlayan bir oluşum. AB ve komşuları arasındaki mevcut ilişkileri, siyasal ve ekonomik entegrasyonu derinleştirerek özel ortaklıklara dönüştürmek çabasında olan KÜP, katılımcı ülkeleri demokrasi ve insan hakları, hukukun üstünlüğü, iyi yönetim, piyasa ekonomisi ve sürdürülebilir kalkınma gibi değerler etrafında yeni ortaklıklar kurmaya teşvik ediyor.
KÜP, AB'nin genişleme politikasından tamamen ayrı olarak değerlendiriliyor. Bu nedenle aday ülkeler Türkiye, Hırvatistan ve Makedonya'yı kapsamadığı gibi, uzun vadede üyelik perspektifine sahip Batı Balkan ülkeleri de bu politika kapsamına alınmıyor.
Azerbaycan, Beyaz Rusya, Cezayir, Ermenistan, Fas, Filistin, Gürcistan, İsrail, Libya, Lübnan, Mısır, Moldova, Suriye, Tunus, Ukrayna ve Ürdün ile sürdürülen müzakereler, her ülke ile ikili olarak belirlenen KÜP Eylem Planı'na dayanıyor. Kısa ve orta vadeli ekonomik ve siyasi reformları içeren eylem planları Beyaz Rusya, Libya ve Suriye dışında bütün ülkelerle imzalanmış ve müzakerelere başlanmış durumda.
Müzakerelere dair 2008 yılı ilerleme raporu 23 Nisan 2009'da yayımlandı. Raporda, Ağustos 2008'de baş gösteren Rusya - Gürcistan savaşı, yıl sonunda İsrail'in Gazze'de yaptığı müdahaleler, Rusya ile Ukrayna arasında yaşanan anlaşmazlıktan kaynaklanan gaz kesintileri ve küresel ekonomik krizin, KÜP programının uygulanması açısından olumsuz etkilerine değiniliyor.
Son yıllarda söz konusu ülkelere dışarıdan sermaye akışının artmasıyla ekonomik büyümede görülen canlılık, uluslararası sermaye kaynaklarının küresel kriz dolayısıyla kesilmesinden önemli derecede etkilendi. Özellikle yurt dışında çalışan işçi gelirleri, ihraca endeksli sanayi ile turizm ve inşaat sektörlerinde krizin etkileri ciddi riskler barındırıyor. Bu şartlar altında KÜP ortak ülkelerine ekonomik reformları devam ettirmeleri, korumacı ve ticareti zedeleyici adımlardan kaçınmaları çağrısında bulunan AB'nin krizle mücadelede getirdiği teklifler şunlardır:
�� Küresel ekonomik krizin ekonomik ve sosyal sonuçlarına karşı işbirliğinin güçlendirilmesiyle beraber düzgün çalışma şartları, sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmanın gelişmesine özen gösterilmesi.
�� Kısa vadeli likidite darlığına karşı IMF gibi uluslar arası kuruluşlarla işbirliği içinde makro mali desteğin sağlanmasına devam edilmesi.
�� Finans sektörünü denetleme ve düzenleme mekanizmalarının güçlendirilmesi için gelecek iki yıl içinde teknik destek ve uygun programların geliştirilmesi.
�� Avrupa Yatırım Bankası ile Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası'nın kredi faaliyetlerini hızlandırmaları konusunda teşvik edilmesi.
�� Ticaret ve yatırım desteklerinin arttırılması yönünde, Doğu Ortaklığı kapsamında öngörülen KOBİ destek programı, Akdeniz Yatırım Ortaklığı destek programı, Komşu Ülkeler Yatırım Fonu gibi araçların işleyişine ağırlık verilmesi.
ÜLKE........SON DURUM
AZERBAYCAN
�� Demokratik yönetim ilkelerinde sınırlı ilerleme kaydedildi.
�� Ekim 2008 Başkanlık Seçimleri, seçim sürecinde bazı aksaklıklar gözlenmesine rağmen Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı taahhütlerine uyulmaya çalışıldığını gösterdi.
�� Yargı alanında gelişme kaydedildi ancak, yargının bağımsızlığı konusunda kuşkular devam ediyor.
�� İnsan hakları ve temel özgürlüklerin korunmasında olumsuz gelişmeler kaydedildi.
�� Dünya Bankası'na göre Azerbaycan, iş dünyasında en çok reform gerçekleştiren ülkeler arasına girdi.
�� Dünya Ticaret Örgütü'ne dahil olmak için müzakerelere devam edildi.
�� Dağlık Karabağ sorununun çözülmesine yönelik önemli adımlar atıldı.
�� Şubat 2008'de Bakü'de AB Komisyonu Delegasyonu'nun açılması ikili ilişkilerin güçlenmesine katkıda bulundu.
ERMENİSTAN
�� Hükümetin karar alma sürecinde şeffaflığı artıran gelişmeler kaydedildi.
�� Bölgesel işbirliği ve komşularla diyalogda önemli adımlar atıldı.
�� Vergi ve gümrük, mali hizmetler, rekabet politikası, sosyal politika reformlarında ve fakirliğin azaltılmasında önemli gelişme kaydedildi.
�� Ortak dış politika ve güvenlik politikasına (CFSP) uygun politikalar izlendi. Bu politikaları ilgilendiren konularda işbirliği yapıldı.
�� AB ile ticari konularda, ileride gerçekleşmesi muhtemel kapsamlı bir serbest ticaret anlaşmasının hazırlıklarını da içeren işbirliğine devam edildi.
�� Şubat 2008'de Erivan'da açılan AB Komisyonu Delegasyonu ikili ilişkilerin güçlenmesine katkı sağladı.
FAS
�� Eylem Planı'nın kapsadığı birçok alanda önemli ilerleme kaydedildi.
�� Demokrasi ve insan hakları alanında, kadınların katılımını teşvik eden yeni bir seçim yasası kabul edildi, yolsuzlukla mücadeleye yönelik önlemler alındı, BM Konvansiyonu'na katılım sağlandı.
�� Yargının işleyişinde ve basın özgürlüğünde yetersizlikler devam ediyor.
�� 2007 seçimleriyle göreve başlayan hükümet, ekonomik şartların elverişsizliğine rağmen birçok yapısal ekonomik reform gerçekleştirdi.
�� Sosyal politika alanında, yoksulluk sınırının altında yaşayan nüfus düşük oranda azaldı,. eğitim ve sağlığa ayrılan bütçe arttırıldı, su ve sıhhi tesisat temininde önemli iyileşme sağlandı. Ancak, çocuk işçiliği ve genç nüfusta görülen yüksek işsizlik oranları endişe vermeye devam ediyor.
�� Organize suçlar ve sınır yönetimi konularında AB ile diyalog yoğunlaştı.
�� Olası bir geri kabul anlaşmasına ilişkin müzakerelerde istenen ilerleme kaydedilemedi.
�� Hizmet sektörünün aşamalı serbestleşmesi, yerleşme hakkı, işlenmiş ve işlenmemiş tarım ürünleri ile balık ve balıkçılık ürünlerinin ticaretine ilişkin müzakerelerde ilerleme kaydedildi.
�� Ekim 2008'deki AB - Fas Ortaklık Konseyi toplantısında, önümüzdeki yıllarda uygulamaya konmak üzere bir "İleri Konum (Advanced Status) Yol Haritası" hazırlandı.
FİLİSTİN
�� Eylem Planı'nın kapsadığı birkaç alanda gelişme kaydedildi, Filistin Reform ve Kalkınma Planı'nın uygulanmasına yönelik kayda değer adımlar atıldı.
�� Bütçe konsolidasyonu ve güvenlik sektörü reformunda önemli gelişme sağlandı.
�� Ekonomik alanda, özel sektörün kalkınmasında çarpıcı bir gerileme kaydedildi.
�� Devam eden İsrail kuşatması ile hareket ve girişler üzerindeki ısrarla sürdürülen kısıtlamalar, Batı Şeria'nın ekonomik kalkınmasına şiddetli bir biçimde engel oldu. Bu yüzden işgal altındaki Filistin bölgelerinde yapılan yoğun bağışlara rağmen genel ekonomik büyüme zayıf kaldı ve demografik büyüme geriledi.
�� Batı Şeria ve Gazze arasındaki bölünmenin etkisiyle siyasi reformlar ve kurumsal yapılanma zarar gördü.
�� Siyasi gruplar arası uzlaşma için birkaç girişim başarısızlıkla sonuçlanarak, her iki bölgede de mevcut insan haklarındaki durumun kötüleşmesine neden oldu.
�� Filistin Yasama Meclisi'nin toplanamamasından dolayı yasal reformlar kısıtlı kaldı.
GÜRCİSTAN
�� Gürcistan'ın ayrılıkçı bölgeleri Abhazya ve Güney Osetya ile ilgili sorunlardan kaynaklanan Rusya-Gürcistan savaşı sonucu 192 bin kişi yer değiştirmek zorunda kaldı. Rusya'nın kendi başlarına bağımsızlık ilan eden bu iki bölgenin bağımsızlıklarını tanıması Gürcistan'ın egemenliğini tehdit ederken, sorunların çözümünü de zorlaştırdı. Savaştan sonra ufak çapta ilerlemeler kaydedilse de, Gürcistan'daki reform çalışmaları aksadı.
�� Yolsuzlukla mücadele, yargıya erişim, iş ve yatırım çevresinin iyileştirilmesi ve gümrük düzenlemelerinde önemli gelişmeler kaydedildi.
�� İstihdam yasaları, işçi hakları ve sosyal diyalog konularında somut önlemler alınması gerekli görülüyor.
�� Olası bir serbest ticaret alanı anlaşmasını da içeren ticari konularda AB ile işbirliğine devam edildi.
�� Adalet, özgürlük ve güvenlik alanlarında işbirliğine devam edildi.
İSRAİL
�� Eylem Planı'nın kapsadığı birçok alanda önemli gelişme kaydedildi.
�� Genişleyen yoksulluk açığı, istihdam, kadın hakları, sosyal hayata dahil olma, eğitim ve kamu yönetimi ve Arap azınlıklarının durumunu geliştirmeye yönelik daha fazla gayret gösterilmeli.
�� Hizmetlerde ticaretin kademeli liberalleşmesi ve yerleşme hakkı konularına ilişkin ticari görüşmeler başlatıldı. Tarım ürünleri, işlenmiş tarım ve balıkçılık ürünleri konularındaki görüşmeler sona erdi.
�� 2008 yılında İşgal atındaki bölgelerin devamlı ve hızlı bir şekilde genişlemesi, hem barış süreci hem de Filistin halkının ve ekonomisinin katılımı ve hareketi üzerinde olumsuz etki yarattı
�� Eylem Planı çerçevesinde, Filistin ticaretinin kolaylaştırılması gibi taahhütler düşük oranda gerçekleşti.
�� 2008 yılının son çeyreğinde altı aylık fiili moratoryum sonrası Filistin evlerinin Batı Şeria'nın C Bölgesi (İsrail kontrolü dışında kalan bölgeler) için gerekli olan inşaat izni olmadan yıkımına yeniden başlandı.
�� Raporlama döneminin sonunda gerçekleşen Gazze'deki Kurşun Dökme Operasyonu siyasi ilişkileri olumsuz etkiledi ve zaten yoksullaşmış olan Gazze şeridinin ve Filistin halkının durumunun daha da kötüleşmesine neden oldu.
�� Ulaştırma alanında AB ile yatay havacılık anlaşması imzalandı ve daha kapsamlı bir havacılık anlaşması üzerinde görüşmelere başlandı.
�� Nisan 2008'de AB Komisyonu ile eğitim işbirliği ve diyaloğu konulu ortak bildiri ve İsrail'in Topluluk Programlarına katılımını düzenleyici genel ilkeleri içeren bir protokol imzalandı.
�� AB ile ikili ilişkilerinin gözden geçirilmesinde, ısrarla devam eden İsrail - Arap anlaşmazlığının ve Orta Doğu'daki genel siyasi gelişmelerin dikkate alınması gerekmektedir.
LÜBNAN
�� Yıl boyunca hakim olan zorlu siyasi durum, Eylem Planı'nın uygulanmasını yavaşlattı.
�� 2006 yılında İsrail ve Hizbullah arasındaki askeri çatışma sonunda, Lübnan uzun ve siyasi bir çıkmaza girdi.
�� Rakip gruplar arasında Mayıs 2008'de ayında 18 aylık krizi sona erdiren bir anlaşmaya varıldı, Temmuz 2008'de Milli Birlik Hükümeti kuruldu.
�� Kanuni çıkmaz, gerçekleşen kurumsal ilerlemelere rağmen yeni yasal önerilerin tartışılmasını engelledi.
�� Bakanlar Konseyi tarafından rekabet politikası ve KDV konularını da içeren çeşitli reformlar kararlaştırıldı ancak yürürlüğe koyulamadı.
�� İnsan hakları, yargı reformu, sosyal sektör reformu, idari ve yönetimsel reformlar alanında ilerleme yavaş gerçekleşti. Bu durum ülkede hakim olan genel sosyal, ekonomik ve siyasi durum ve Avrupa Komşu Ülkeler Politikası çerçevesinde gerçekleşen diyalog üzerinde olumsuz etki yarattı.
�� Suriye ile olan ilişkilerin normalleşmesine yönelik ilk adım, Ekim 2008'de diplomatik ilişkilerin kurulması ile atıldı.
�� Uluslararası Bağımsız Soruşturma Komisyonu'nun çalışması raporlama süresince devam etti.
MISIR
�� Mısır - AB Eylem Planı'nın uygulamasında sosyal, ekonomik ve sektörel reformlar gerçekleştirildi. Siyasi reformlarda ilerleme sınırlı oldu.
�� İnsan hakları ve temel haklar, kadın ve çocuk hakları konularında gelişme kaydedildi. Diğer birçok konuda ilerleme gerekiyor.
�� Maliye ve para politikalarında uyumun artması ve genel ekonomik serbestleşmede ilerleme kaydedildi. Hızlı işleyen ticari mahkemeler kuruldu.
�� Hizmetler alanında ticaretin kademeli olarak serbestleştirilmesi ve yerleşme hakkı konularında ticaret müzakereleri başlatıldı. Tarım ürünleri ile işlenmiş tarım ve balıkçılık ürünlerine ilişkin ticaret müzakereleri tamamlandı.
�� Piyasa ve denetleme reformlarında sınırlı ilerleme kaydedildi. KOBİ'ler için iş ortamının geliştirilmesi, gümrüklerin yönetimi ve işletim kapasitesinin arttırılması konuları üzerine yoğunlaşıldı.
�� Mısır, Avrupa Şirket Ağı'na (Enterprise Europe Network) katıldı.
�� Enerji alanında stratejik işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan Mısır - AB Mutabakat Anlaşması imzalandı.
�� İstihdam yasalarında sınırlı ilerleme kaydedildi.
�� İlköğrenime erişimin desteklenmesi, sağlık sektörü reformları, temel sağlık hizmetlerine erişim ve her bireye sağlık sigortası sağlanması konularında ilerleme kaydedildi.
�� AB - Mısır Ortaklık Konseyi'nin dördüncü toplantısında Mısır, ilişkilerin geliştirilmesine yönelik yeni önerilerde bulundu.
MOLDOVA
�� İfade özgürlüğünü de içeren insan haklarına saygı gibi belirli ana önceliklerde yok denecek kadar kısıtlı ilerleme kaydedildi.
�� Piyasa ve denetim, yolsuzlukla mücadele, uyuşturucu ve insan ticareti konularında, ulaştırma sektöründe yok denecek kadar kısıtlı ilerleme kaydedildi.
�� Devam eden yargı reformu, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi'nin raporlarının yayınlanması ve AB Sınır Destek Misyonu ile yürütülen pozitif işbirliği sayesinde Eylem Planı'nın birçok alanında ilerleme kaydedildi.
�� AB ile taban örgütlenmesi diyaloğunun gelişmesine yönelik güven oluşturucu önlemler dahil Transdinyester'in işgal çabalarına ilişkin her konuda işbirliğine devam edildi.
�� AB Otonom Ticaret Tercihlerinden yararlanmak için koşulların doğru uygulanması sağlandı.
�� AB ile Hareketlilik Ortaklık Anlaşması (Mobility Partnership) imzalandı.
�� Enerji sektörü reformunda gerçekleştirdiği önemli ilerlemeye bağlı olarak, Moldova'nın Enerji Topluluğu Antlaşması'na girişi hakkında görüşmelere Kasım 2008'de başlandı.
TUNUS
�� Demokrasi ve insan hakları alanında, ilgili alt komitelerdeki iletişimde ilerleme sağlandı ancak, özellikle dernek kurma ve ifade özgürlüğü konularında kararlaştırılan hedeflerin gerçekleştirilmesi konusunda güçlükler devam ediyor.
�� Tunus'u AB'ye daha da yakınlaştıracak olan hukukun egemenliği ilkesinin güçlendirilmesi için adalet sistemi reformu gerekli görülüyor.
�� Adalet ve Güvenlik Alt Komitesi çerçevesinde başlatılan diyaloğun, terörle mücadele, organize suçlar, sınır yönetimi ve göç konularında daha yakın işbirliği için yol açması bekleniyor.
�� Tunus ekonomisinin büyümesine ve AB ile olan ticari ilişkilerin gelişmesine olanak veren ekonomik ve idari reformlarda önemli gelişme kaydedildi.
�� Sosyal politika, sağlık, eğitim, yoksullukla mücadele ve kadın haklarının korunması konularında gösterilen çaba ümit verici ancak, daha fazlasına ihtiyaç duyuluyor.
�� 1 Ocak 2008 itibariyle bölgede sanayi ürünleri için serbest ticaret alanına asıl zaman çizelgesinde belirlenenden iki yıl erken giren ilk ülke.
�� Ortaklık Anlaşması çerçevesinde gerçekleştirilen uyuşmazlığı çözümleme mekanizması konulu müzakereleri tamamlayan ilk ülke olarak Temmuz 2008'de bir protokol imzaladı.
�� Hizmetlerde ticaretin kademeli olarak liberalleşmesi, dernek kurma özgürlüğü, tarım ürünleri, işlenmiş tarım ürünleri, balık ve balıkçılık ürünlerinde ticaret konularında müzakerelere başlandı.
�� Kasım 2008'de gerçekleşen Ortaklık Konseyi toplantısında, Fas - AB arasındaki "İleri Konum" benzeri bir güçlendirilmiş işbirliği olanağına ilgisini dile getirdi.
UKRAYNA
�� Eylem Planı'nın kapsadığı bir çok alanda gelişme kaydedildi. Ancak, devam eden ulusal siyasi istikrarsızlık ve yılın ikinci yarısında artan küresel mali ve ekonomik krizin sonucu olarak reformların gidişatı yavaşladı.
�� Yapısal reformlar, yargı reformu ve yolsuzlukla mücadele konularını içeren bazı önemli siyasi kriterlerin gerçekleştirilmesinde yok denecek kadar az ilerleme kaydedildi.
�� Mayıs 2008'de Dünya Ticaret Örgütü'ne katılım, AB ile olan daha derin ve kapsamlı bir Serbest Ticaret Alanı konularına yönelik Ortaklık Anlaşması görüşmelerinde kaydedilen ilerleme, Ekim'de uzun dönemli bir bakış açısı olarak vizesiz rejim konulu vize diyaloğuna başlanması ve AB Sınır Destek Misyonu ile devam eden olumlu işbirliği en önemli başarılarından.
�� Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ile ilgili konularda olumlu bir işbirliği devam ediyor.
�� Komisyon ile sivil savunma alanında daha yakın bir işbirliği amaçlı yeni idari düzenlemeler imzaladı.
�� Enerji Topluluğu Antlaşması'na katılım hakkında müzakerelere Kasım 2008'de başlandı.
�� Enerji konulu Mutabakat Antlaşması kapsamında enerji işbirliği pekiştirildi.
ÜRDÜN
�� Cezaevi reformunda, şeffaflık ve yolsuzlukla mücadelede ilerleme kaydedildi.
�� Ekonominin liberalleşmesi, elektronik haberleşme, enerji ve çevre yönetimi gibi sektörlerdeki rekabeti arttırma konularında iyi ilerleme kaydedildi.
�� Mahkemelerin bağımsızlığı ve dernek kurma özgürlüğü konularında belirgin bir ilerleme gözlemlenmedi.
�� Ticari gündemde sınırlı ilerleme kaydedildi.
�� İş çevresini geliştirmek amaçlı yeni yasal düzenlemeler gerekli görülüyor.
�� Zengin ve yoksul arasındaki fark gittikçe artmakta bu yüzden kapsamlı bir yoksulluğu azaltma stratejisi uygulanmalı.
�� AB ile siyasi ve güvenlik stratejilerinde işbirliğini kuvvetlendirilme arzusu Kasım 2008'de dile getirildi.
Suna Orçun - Fatma Çetin - Derya Mutlu
bxloffice@tusiad.org
www.tusiad.org