De verrechtsing van Europa

Veel Belgen wijten het succes van N-VA aan de verrechtsing van Europa. Maar wanneer begon het precies en om welke redenen?

Natuurlijk speelt de economische crisis van 2008 een belangrijke rol, net als de eurocrisis die sinds oktober 2009 woedt. De crisis ontstond doordat Amerikaanse gezinnen verleid waren door lage intresten op hun hypothecaire leningen, maar er niet bij stil stonden dat zij die nooit zouden kunnen aflossen. Dat bracht de Amerikaanse banken in een neerwaartse spiraal met als orgelpunt het faillissement van Lehman Brothers op 14 september 2008. Het gevolg kent iedereen. Een wereldwijde recessie waarin overheden diep in de buidel moesten tasten om de banksector te redden.

Boven de Europese Unie hing echter nog een ander, meer onheilspellend zwaard van Damocles. Griekenland had in grote mate gesjoemeld met staatspapier. Daardoor daalde de eurokoers, want de financiële markten hadden minder vertrouwen gekregen in de euro.

Emotioneel kiesgedrag

Economische recessie gaat gepaard met prijsstijgingen en zonder indexering leidt dat tot een verlies aan koopkracht. Dat laatste veroorzaakt psychologisch veel kwaad. Raak mensen overal, maar niet in hun portemonnee. Vanaf dan laten ze hun electoraal gedrag bepalen door emoties. Wat in feite moeilijk valt te rijmen met het stemmen op een partij zoals de N-VA die werkgeversorganisaties gunstig stemt. Want waarom zei Bart De Wever anders in augustus 2010: “Vlaams Netwerk van Ondernemingen Voka is mijn echte baas. Als Voka niet tevreden is, ben ik niet tevreden.”

Charismatisch rechts leiderschap

De crisis raakt mensen niet alleen in hun budgettaire houding. Ook hun houding tegenover vreemdelingen wordt indirect beïnvloed. Mensen zien buitenlanders als concurrenten op de arbeidsmarkt, een bedreiging voor hun verworven welvaart. Migratie was de laatste maanden dan ook vooral in de rijkere regio’s van Europa een veelbesproken thema. Tijdens de Arabische Lente dachten Sarkozy en Berlusconi er zelfs even aan om het Schengenverdrag, dat vrij verkeer tussen personen mogelijk maakt, te ontbinden. Duitsland deed dat al in 2006 om de veiligheid te verzekeren op het WK voetbal.

Succesvolle politici met radicale aanhangers maken Europa extreemrechts. De Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders, het Front National van Marine le Pen, de Dansk Folkeparti van Pia Kjærsgaard… Stuk voor stuk partijen die hun succes te danken hebben aan hun welbespraakte voorzitters.

Fascisme in Oost-Europa

Vooral in voormalige Oostbloklanden steken fascistische gevoelens de kop op. Verklaring daarvoor is dat de historische afkeer tegen minderheden decennialang werd onderdrukt door het communistische systeem. Tegelijkertijd hebben de harde communistische regimes een wantrouwen tegen buitenlanders aangewakkerd. Door de vrijheid van meningsuiting en de grotere mobiliteit kon het rechtse extremisme van West-Europa overslaan naar het voormalige Oostblok. Hongarije is het voorbeeld bij uitstek. Minister-president Victor Orbán voert nu onder meer door de invloed van het extreemrechtse Jobbik over zijn partij Fidesz een zeer conservatief nationalistisch beleid. In 2009 werden zeven Roma-zigeuners vermoord en waren er tientallen aanvallen op Roma-huizen. De daders bleven ongestraft. Sinds eind 2010 zette de openbare omroep 600 journalisten op straat. Officieel omdat er bespaard moest worden, maar tegenstanders van het regime menen dat er een heksenjacht aan de gang is om linkse journalisten buiten spel te zetten.

Uitdagingen voor links

Volgens Maite Morren, internationaal secretaris van de linkse, politieke jongerenbeweging Animo, hebben extreemrechtse en populistische partijen in Europa vooral ingespeeld op de bekommernissen van mensen over migratie en globalisering. “We mogen vooral niet meelopen met de extreemrechtse en populistische partijen in het stigmatiseren van bevolkingsgroepen. We moeten bij onze kernwaarden van gelijkheid en solidariteit blijven en geen slechte kopieën maken van rechtse plannen.”

Op de vraag hoe links haar aanhang in Europa moet verstevigen, luidt het: “Links moet durven gaan voor idealen waarin het gelooft. Solidariteit lokaal en internationaal, het creëren van kansen, het bestrijden van ongelijkheid. Links moet ook ‘nieuwe’ uitdagingen aangaan op vlak van globalisering, migratie en ecologie. Al deze kwesties kunnen enkel op internationaal vlak worden aangepakt. Daarom moet links ongetwijfeld inzetten op samenwerking tussen de verschillende partijen, niet alleen binnen Europa, maar ook mondiaal. Zo kunnen we een echt links beleid voeren in Europa en tegengas geven wanneer, zoals nu, de rechtse partijen zegevieren.”

Parallellen met jaren `30

Parallellen kunnen getrokken worden met de neerwaartse spiraal van de jaren dertig. De beurscrash veroorzaakte dat er in 1932 nog slechts tien democratieën in Europa overbleven. Miljoenen werklozen maakten de chaos compleet. Zo’n vaart zal het nu wel niet lopen, maar de gelijkenis met de situatie van vandaag kan niemand ontkennen. Een degelijk sociaal vangnet heeft erger voorkomen, maar dat sociaal vangnet kost handenvol geld. De denkoefening om een evenwicht te bereiken tussen een sterk sociaal zekerheidsstelsel en de afbouw ervan om concurrentie te stimuleren is complex.