Driedaags colloquium 'De plaats van de islam in het nieuwe Europa'
Universiteit Antwerpen - Aula rector Dhanis
Kleine Kauwenberg, 14, 2000 Antwerpen
In het begin van de 21ste eeuw werd de islam, na het christendom, cijfermatig en naar impact de tweede grootste godsdienst in Europa. Vandaag zouden er tussen 15 en 20 miljoen moslims in Europa leven. En men schat dat ze in 2050 15% van de Europese bevolking zullen uitmaken. Die aanwezigheid van moslims in Europa verliep zowel in Oost- als in West-Europa in verschillende fazen.. De eerste belangrijke periode betrof in West-Europa ongetwijfeld die van muzelmaans Spanje van 711 tot 1492. Na de herovering van Spanje telde Europa tot midden de 20ste eeuw minder moslims.
Inderdaad, na de tweede wereldoorlog werd Europa geconfronteerd met een tekort aan arbeidskrachten, onder meer als gevolg van het groot aantal oorlogsslachtoffers. Daardoor zagen de Europese landen zich verplicht een beroep te doen op arbeiders en op vaklui uit hun (voormalige) kolonies in de Maghreb, uit Turkije, uit India, … Deze arbeidskrachten, heel dikwijls moslims, waren in hun eigen land slachtoffer van moeilijke economische omstandigheden en waren het er daarom mee eens naar Europa te emigreren en mee te werken aan de heropbouw van Europa. Deze migranten werden heel dikwijls ingeschakeld in ondermaats betaalde sectoren zoals de bouw, de schoonmaak, het restaurantwezen, … waarvoor de Europese arbeiders hun neus ophaalden. Bovendien kwamen de moslimarbeiders meestal uit een landbouwmilieu en bleek hun wetenschappelijk en cultureel niveau niet erg hoog, En omdat ze ook de taal van gastland niet beheersten verliep hun integratie inde Europese samenlevingen extra moeilijk.
Na verloop van tijd vervoegden echtgenoten en kinderen de migranten. Een aantal onder hen liepen school en studeerden aan de universiteit en behaalden er een diploma. Dank zij het democratisch regime en het gelijke kansenbeleid van de meeste Europese landen integreerden deze moslims van de tweede generatie in het publieke leven, als advocaat, geneesheer, ingenieur, kunstenaar, universiteitsprofessor, … Sommigen onder hen gingen zich zelfs aan politiek interesseren en werden volksvertegenwoordiger, burgemeester, minister, partijleider, … De interne samenstelling van de moslimgemeenschap veranderde dus zowel op wetenschappelijk en op cultureel niveau als in professioneel en politiek opzicht.
Door een en ander nam de migratie naar Europa toe en werden uiteenlopende migrantencategorieën samengebracht. De islammigranten ontpopten zich van geïmmigreerde arbeiders tot student, academicus, zakenman, investeerder of zelfs tot politiek dissident die vluchtte voor de opkomende dictatuur in sommige islamitische landen en voor de groeiende impact van de radicale islamisten.
In de loop van de laatste decennia werd de islam in Europa dikwijls een 'heterogeen fenomeen' genoemd, gelieerd aan de immigratie van Indo-Pakistaanse, Maghrebijnse en Afrikaanse landen of uit het Midden-Oosten. De aanwezigheid van politieke bewegingen die de moslimgemeenschappen uit verschillende landen heeft die gemeenschappen zichtbaarder gemaakt., In combinatie met de jarenlange conflicten tussen de moslimwereld en het Westen wekken die bewegingen de vrees dat de moslims niet echt geïntegreerd zijn in Europa en dat ze de Europese waarden verwerpen.
De radicale islam, afkomstig uit een aantal Arabische en islamitische landen, is uiteindelijk inderdaad in Europa terecht gekomen en zijn extremistische boodschappers zijn erin geslaagd met hun ideeën van onverdraagzaamheid jonge moslims in de Europese Unie te beïnvloeden. Daarbij maken ze gebruik van de moeilijke economische omstandigheden en van de toenemende werkloosheid bij jonge moslims. Ze hebben het zaad van de revolte tegen de Europese landen uitgestrooid, in de geesten van de jonge moslims die er wonen en leven.
De kwalijke terroristische aanslagen van 11 september 2001 in New York fungeerden als katalysator voor deze situatie en stimuleerden voor een deel de opkomst van anti-islamitische en antiwesterse gevoelens in de wereld. De Europeanen schonken ondertussen meer en meer aandacht aan de islamitische aanwezigheid in Europa en wakkerden zodoende die islamofobe gevoelens aan. Dat klimaat werd bovendien aangezwengeld door de Europese media die de islamitische gevoelens aanwakkerden met beelden en reportages die de moslims afschilderden als terroristen en de islam valselijk lieerden aan terrorisme. Een aantal gebeurtenissen hebben die perceptie die leeft bij de meeste Europeanen natuurlijk versterkt. Voorvallen zoals de aanslagen in Madrid (2004) en Londen (2005), de incidenten rond de Deense cartoons over de profeet Mohammed (moge Allah Hem zegenen en vrede gunnen) en de rellen in de Franse banlieus worden echter al te dikwijls en ten onrechte geassocieerd met de islam. De Tunesische filosoof Mezri Haddad kwalificeert die fenomenen als eerder eigen aan de 'sociologische islam'.
Als gevolg van dat alles troffen de Europese regeringen strikte maatregelen om de migratie van moslims naar Europese landen te beperken. Dat gebeurt op basis van nieuwe verblijfs- en asielwetten en door de nationaliteitsverwerving van een Europese lidstaat te bemoeilijken.
Het meest recente voorval rond het Zwitserse referendum rond het verbod tegen de bouw van minaretten betekende een hoogtepunt in de gevoelens van racisme en islamofobie ten overstaan van de Europese moslims. En het veroorzaakte bijkomende wrevel rond de aanwezigheid van moslims in Europa.. Deze gebeurtenis vormde de aanleiding voor sterke wereldwijde reacties, niet alleen vanwege de islamlanden, maar ook vanwege internationale autoriteiten en instanties zoals de Europese Unie, de Raad van Europa en de Verenigde Naties.
Volgens Peter Willetts, professor internationale politiek aan de City University van Londen, zou het in werkelijkheid overigens totaal onrechtvaardig zijn alle moslims over dezelfde kam te scheren. «In Europa kennen we enerzijds goed geïntegreerde moslims als moslims die willen integreren, moslims die een geïsoleerd bestaan leiden, maar daarmee tevreden zijn en in veiligheid, Anderzijds kennen we moslims die geïsoleerd leven, en een bestaan als vreemdeling leiden.
De gespannen sfeer die met dat alles gepaard gaat heeft de oprichting nodig gemaakt van niet-gouvernementele islamitische instituties en organisaties. Ze moesten binnen het domein van de religie namelijk een rol opnemen teneinde het imago van de Islam en van de Moslims binnen Europa te corrigeren zowel binnen het onderwijsprogramma als betreffende het imago van de vrouwen in de Islam, haar verdraagzaamheid, haar fundamentele en spirituele principes, haar grondslagen van rechtvaardigheid, vrijheid, wederzijds respect in de aanvangsfase van de islam in Europa., Want ondanks alle kritiek waarvan de islam het voorwerp uitmaakt, blijft de islam een religie van vrede en de eenvoudige begroeting van de moslims: «Salam Aleykoum», betekent «vrede zij met U», en vormt er het symbool van.
Al deze processen impliceren belangrijke consequenties, zowel op het vlak van de praktijk en wat betreft de religieuze mosliminstituties in Europa als op de veranderingen die de Europese islam vandaag ondergaat, om nog maar te zwijgen van een 'euro-islam' met eigen karakteristieken. Zonder te vervallen in essentialisme of in sensatiezucht, moeten deze processen ons meer precieze vragen doen formuleren over de realiteit van deze islam, al dan niet al concreet of nog maar in wording. Inderdaad we kennen vandaag talloze studies en publicaties, gewijd aan de moslims in Europa. In verband met hun bijdrage tot de Europese integratie vertonen tal van deze documenten een gereduceerd karakter binnen de waan van de dag. Sommige steunen op een homogeniserende islamvisie en, minstens impliciet, op restrictieve definities van 'de Europese identiteit': op die manier situeren de betrokken Europa-experts de limieten van de 'Europese' islam aan de huidige grenzen van de Europese Unie. De Europese Balkanexperts van hun kant neigen ernaar om de moslims uit de Balkan te bestempelen als de enige vertegenwoordigers van de 'autentieke' Europese islam. Dergelijke opdelingen kunnen natuurlijk tot gevaarlijke implicaties leiden en ze gaan ook hoe langer hoe minder op omdat ze noch de diversiteit noch de veranderlijkheid van het hedendaagse Europa weerspiegelen.
Binnen deze context roept de Europese Islamitische Conferentie op om deel te nemen aan een internationale conferentie in België dat de hoofdstad van Europa herbergt. Die Conferentie gaat aan de Universiteit Antwerpen op 29, 30 en 31 oktober 2010 met als titel 'De Islam, een dimensie van de Europese identiteit'. Deze conferentie zal een uitstekende gelegenheid bieden om de discussiëren over het fenomeen van de islamofobie en om te anticiperen op de toekomst van de moslimaanwezigheid in Europa. De conferentie zal de grondslagen bestuderen van de ontwikkeling in de positieve relaties tussen het Westen en de islamitische wereld, van de omkering van een houding van vijandschap en rancune naar een van dialoog gebaseerd op vertrouwen en begrip. De werkzaamheden en de aanbevelingen van deze Conferentie zullen een belangrijke bijdrage betekenen voor een doeltreffende politieke besluitvorming rond de behandeling van het islamdossier in Europa.
Specifieke doelstellingen van de Islamconferentie
Omschrijving van een waarachtige islam die ver staat van een letterlijke lezing;
Nadruk op het redelijke en gematigde karakter van de islam als alternatief voor het stereotype beeld van de islam;
Nadruk op de gemeenschappelijke (religieuze) waarden;
Nadruk op de islam als een belangrijke component van de Europese identiteit;
Aandacht voor de verschuiving van de gevoelens van vijandschap ten aanzien van de islam naar de noties van wederzijdse vriendschap, vreedzaam samenleven en onderling begrip tussen de gemeenschappen die de Europese samenlevingen vormen;
Verkenning van de perspectieven in verband met communicatie en begrip als bases voor de realisatie van het samenleven met anderen in het kader van rechtvaardige instituties en binnen een harmonieuze maatschappij.
Krachtlijnen van de Islamconferentie:
De islam in Europa, een realiteit
Deze krachtlijn heeft betrekking op de islam in Europa en benadert de moslims als Europese burgers en niet als geïmporteerde minderheden.
De islam en de hedendaagse problemen
Deze krachtlijn schenkt aandacht aan de islam en zijn waarden, aan de islam in relatie tot de democratie, aan de diversiteit binnen de islam, aan de vrouw binnen de islam, en aan de islam in relatie tot vernieuwing en moderniteit.
Het imago van de islam in het Westen
Binnen de derde krachtlijn gaat de aandacht naar de islam en de media, naar de islam binnen de onderwijsprogramma's, naar de cultusplaatsen, naar de moskeeën op lokaal, regionaal en internationaal niveau, en naar de fenomenen van islamofobie en occidentofobie.
De islam en de interreligieuze dialoog
De vierde krachtlijn bestudeert de gemeenschappelijke karakteristieken van de godsdiensten en neemt afstand van hun onderlinge verschillen. Ze wil de samenwerking tussen de godsdiensten bevorderen, aan de verenigingen die in de Europese landen actief zijn een gemeenschappelijk programma aanbieden dat toelaat los te komen van de huidige moeilijke relaties.
Plaats van de islam in het Europese wetgevende kader
De laatste krachtlijn gaat in op de voorwaarden die van belang zijn opdat de islam zoals andere godsdiensten zou aanvaard worden en de kans zou krijgen om te leven binnen een juridisch systeem dat ze zelf niet direct inspireert, en waarbinnen nogal wat wetten en opvattingen bestaan die ingaan tegen haar eigen transcendente stelregels. Dit appel bepleit een waarachtige religieuze opstelling: een kritische ingesteldheid gecombineerd met een waarachtige participatie.
Programma
Het colloquium brengt de voornaamste smaakmakers samen van de politieke wereld, van de zakenmiddens, de media, de universiteiten, en van de islamitische en de Westerse civiele samenleving. Zij zullen er van gedachten wisselen over de middelen die vereist zijn voor een zo efficiënt mogelijke interactie en samenwerking. Het colloquium zal ook de mogelijkheden en uitdagingen van de politieke leiders evalueren in hun zoektocht naar een nieuwe oriëntatie in de relaties het Westen en de islamwereld, op een kritiek moment waarop van de Amerikaanse politieke agenda zich in een kritieke faze bevindt als gevolg van een internationale financiële crisis zonder voorgaande. Binnen het geheel van de uiteenlopende inspanningen tot dialoog wil dit colloquium het accent leggen op de diversiteit tussen en binnen de begrippen 'Islam' en 'Westen': die twee werelden vormen geen autonome eenheden. Integendeel, ze interageren en overlappen elkaar op veel manieren. Gedurende het hele colloquium wordt bewust aandacht geschonken aan de complexe en veelzijdige werkelijkheid van de Westerse en van de islamitische wereld. De inspanningen die de deelnemende organisaties leveren om op een betekenisvolle manier bij te dragen tot meer dialoog tussen het Westen en de islamitische wereld zullen gedurende de komende jaren verder gezet en uitgediept worden.
Vrijdag 29 oktober 2010
16u30 Onthaal
17u30
Inleiding door IMaMS en IASH
Prof. dr. Alain Verschoren, rector van de Universiteit Antwerpen
Pascal Smet, Vlaams minister van onderwijs
Karel De Gucht, Europees commissaris voor handel
Dr. Mohamed Ahmed Sherif, secretaris-generaal van WICS
Dr. Abdelaziz Attwijri, directeur-generaal van ISESCO
Mgr. Johan Bonny, bisschop van Antwerpen
18u30
Inleidende uiteenzetting
'De bijdrage van de islamitische beschaving tot de Europese beschaving'
21u00
Receptie en diner
Zaterdag 30 oktober 2010
09u00
Het beeld van de Islam in het Westen
13u00
en de grote actuele vraagstukken
Gespreksthema's
- De waarden van de islam
- Islam en democratie (Laïciteit, Burgerschap, Mensenrechten)
- De islam en de vrouw
- Islam en moderniteit, de vernieuwing in de islam
- De islam en de media
- De islam in de schoolboeken en de universiteitsopleiding
- Islamofobie en occidentofobie
Expertisecentrum voor islamitische Culturen in Vlaanderen (ECICV)
15u00 - Het islambeleid in de grote Europese steden
- (burgemeesters van enkele grote Europese steden)
19u00 - Juridische en institutionele inbedding van de islam in Europa
20u30 Diner
Zondag 31 oktober 2010
09h00 Islam en interreligieuze en interculturele dialoog
-
12u00 Gespreksthema's
- Op zoek naar gemeenschappelijkheden
eerder dan naar verschillen tussen de religies van Het Boek
- Netwerken tussen de godsdiensten versterken
- Een gemeenschappelijke agenda voor de overheid
13u00 Slotceremonie
- Aanbevelingen
- Verklaring van Antwerpen
15u00 Vertrek van de delegaties
[OpicC:16267]
