Çocuk oyuncağına döndürülen uygulamalar ile insanların aklı hayli karışmış durumda…

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararının üzerine Kaçakçılık İstihbarat Harekat ve Bilgi Toplama Başkanlığı (KİHBİ), askeri suçlular hakkında yargı kararı olmaksızın çıkartılan yakalama emirlerini, 22 Ağustos 2007'de bilgi sisteminden çıkartmıştı.

3 Temmuz 2008'de ise Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan genelgede Saklı, yoklama kaçağı, bakaya veya geç iltihak bakayası olan kişilerin, soruşturma veya kovuşturma mercilerince verilmiş bir karar olmaksızın askerlik şubesi başkanlıklarının idarî nitelikli talepleri doğrultusunda ülke çapında aranamayacakları gibi yakalanıp gözaltına alınmalarının da mümkün olmadığı belirtilmişti.

Askerlik Kanunu Şubat 2009'da değişince KİHBİ Adalet Bakanlığı'na başvurdu. Bu kez bakanlık görüşünü değiştirdi ve 19 Haziran 2009'da, bu kişilerin ülke genelinde aramaya alınmasına kanuni bir engel olmadığını iletti.

İki yazı arasındaki çelişki üzerine KİHBİ, İçişleri Bakanlığı'na başvurdu. İçişleri Bakanlığı, "Bir yargı yerince verilmiş yakalama ya da tutuklama kararı olmadan, kanunun öngördüğü bir yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlamak amacı ile kişilerin aramaya alınmasında Anayasa ve AİHS bakımından sakınca olmadığını" savundu. Bunun üzerine KİHBİ, yakalama emirlerini 2010 başından bu yana sisteme girmeye başladı. İçişleri Bakanlığı yetkilileri, her ay binlerce asker kaçağı ile ilgili yakalama yazısının kendilerine geldiğini ve bu kişilerin arandığını kaydettiler.

AİHS bakımından daha önce görülen sakınca 2 yıl aradan sonra ne değişmişti de sakıncasız olarak görülmüştü. Bedelli askerlik bekleyenler, askerlik süresinin kısalmasını bekleyenler, vicdani redciler ve muhtelif sebeplerden dolayı askerliğini geciktiren ve kaçak durumuna düşenler son günlerde gelen bu haberler ile iyice köşeye sıkıştırılmaya çalışılıyor.

Adrese dayalı nüfus kayıt sisteminin yürürlüğe girmesiyle birlikte ikametlerinde görünmeyen kişiler için cezai yaptırımlar öngörülmesi ve son olarak ise yoklama kaçağı ve bakaya durumunda olan kişilerin bu durumlarının polisin Genel Bilgi Tarama (GBT) sistemine dahil edilmesi ile yüz binler ile ifade edilen kaçak durumundaki kişilerin köşe bucak kaçmasını daha da zorlaştıracak.

2009 Nisan ayında BDP İstanbul Milletvekili Sebahat Tuncel, yoklama kaçaklarının yakalanmasının adli makamların denetimi altına alınması için kanun teklifi vermişti. Tuncel'in, TBMM Başkanlığına sunduğu "Askerlik Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi"nin gerekçesinde; askerlik yaşına gelmiş ve yoklama kaçağı durumundaki erkeklerin herhangi bir adli makamın denetimi olmaksızın yakalandığı belirtilmişti. Gerekçede, yakalama ve gözaltını gerektirir bir durum olup olmadığı kararının, idari birim olan askerlik şubesi ya da Milli Savunma Bakanlığı değil, adli makamlarca verilmesi gerektiği kaydedilmiş ve söz konusu teklifle, yoklama kaçağı olarak kabul edilen askerlik yükümlüsünün, ancak ilgili hakim tarafından düzenlenen yakalama emriyle, askerlik şubelerine götürülmelerinin zorunlu kılınacağı, kişinin, güvenlik ve dolaşım hakkından mahrum edilmemiş olacağı belirtilmişti. Tuncel'in vermiş olduğu bu kanun teklifi hali hazırda mecliste bekliyor olarak gözüküyor.

Haziran 2008 yılında Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül Vicdani ret ile ilgili çalışmaların sürmekte olduğunu belirtmiş fakat aradan 2 yılı bulan bir süre geçmesine rağmen bir arpa boyu yol alınamadığı görülmektedir. Geçtiğimiz yıl Nisan ayında ise MHP Konya milletvekili Hasan Çalış ve 4 arkadaşının imzası ile bedelli askerlik teklifi meclise sunulmuş fakat 2 saat aradan sonra MHP genel başkanı Devlet Bahçeli'nin talimatı ile geri çektirilmişti. Şu anda yurt dışında çalışan gurbetçi vatandaşların yararlanabildiği dövizli askerlik hizmeti yürürlükte bulunurken bedelli askerlik ile ilgili bir uygulamanın tekrardan uygulanmayacağının defalarca söylenmesi ayrı bir eşitsizlik ve bu olumsuz söylemlere rağmen bedelli askerlik beklentisi içerisinde olanların beklentilerini sona erdirmemektedir.

İçişleri bakanlığı bir yandan asker kaçaklarının avcılığına soyunurken, bir yandan da hükümet yeni anayasa taslak paketi içerisine asker kaçakları için bir maddeyi de koyması akıllarda soru işareti yarattı. Söz konusu anayasa taslak paketinde,

Anayasa'nın 23. maddesinin "Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir" diye değiştirilmesi öngörüldü. Bu hükümde daha önce yer alan "vatandaşlık ödevi" ifadesi çıkarılıyor. Böylece asker kaçağı konumundaki kişiler ile vergi borcu olanların yurt dışına çıkmasının yolu açılıyor.
Aihm kararını hiçe sayarak asker kaçaklarını yakalayayım diye ısrar eden bir hükümet aynı zamanda vitrine çıkardığı yeni anayasa taslak paketi içerisine askerlik yükümlülüğünün kişinin hürriyetini kısıtlayıcı bir unsur olmaması için bir madde koyarak bu durumu anayasal bir güvence altına almaya çalışması akıllarda Ak Parti'nin anayasa taslak paketinin halk oyuna sunulması durumunda referandumdaki kabul oyunu arttırma çabası mı? sorusunu güçlendiriyor. Hergün biraz daha demokratikleşiyoruz, biraz daha özgürleşiyoruz diye düşünürken elimizdeki özgürlüklerde mi elimizden alınmaya çalışılıyor.

Bedelli askerlik, dövizli askerlik, vicdani ret, profesyonel askerlik ve askerlik süresi gibi kavramların arasında kararsız kalan insanlar ise olan biteni ve olacakları anlayabilmiş değil.

Güney Afrika'nın dahi Profesyonel Askerlik sistemine geçtiği dünya düzeninde ABD ve Avrupa ülkeleri'ndeki askerlik durumu nasıl?

Almanya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Askerlik süresi 9 aydır. 1949 yılında vicdani retçilik statüsü yasalara girmiştir. Bu haktan yararlanmak isteyenler 9 aylık alternatif ulusal hizmetlerde görev yapmaktadırlar. Günümüzde zorunlu askerlik sisteminin geleceği tartışılan bir konudur. Yeniden yapılanma çalışmaları kapsamında ordunun küçültülmesi ve yükümlü olarak askerlik hizmetini gerçekleştirenlerin sayısının azaltılması planlanmaktadır. Ancak, zorunlu askerlik uygulamasının tamamen kaldırılması yönünde henüz bir çalışma yapılmamaktadır.

Avusturya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Hizmet süresi 8 aydır. Bazı durumlarda sürenin 6 ayı silâhaltında kalanı ise yedek olarak geçirilebilmektedir. 1974 yılında vicdani retçilik statüsü yasalara girmiştir. Bu haktan faydalan kişiler askerlik hizmeti yerine 12 aylık alternatif ulusal hizmetlerde görev almaktadırlar. Askerlik süresinin kısaltılması ve profesyonel orduya geçiş yönünde çalışmalar yapılmaktadır. 2004 yılında bu amaçla kurulan komisyonun hazırlamış olduğu raporda çeşitli alternatifler sunulmuştur. Bunlar arasında 2006 veya 2007 yılında askerlik süresinin 6 aya düşürülmesi önerisi de vardır. Ayrıca, 2010 yılında zorunlu askerliğin tamamen kaldırılması da tartışılmaktadır. Ancak, henüz bu konuda alınmış kesin bir karar yoktur.

Belçika: 1995 yılında profesyonel orduya geçilmiştir. AB ülkeleri içerisinde zorunlu askerlik uygulamasını yürürlükten kaldıran ilk ülkelerden birisidir. Ancak, zorunlu askerlik uygulamasının acil durumlarda veya savaş hallerinde tekrardan yürürlüğe sokulabilmesini sağlayacak yasal düzenleme de bulunmaktadır.

Danimarka: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Hizmet süresi görev alınan kuvvet ve rütbeye göre 3 ay ile 14 ay arasında değişmektedir (Ortalama süre 9 aydır). 1917 yılında vicdani retçilik kabul edilmiştir. Bu statüyü tanıyan ilk Avrupa ülkesidir. Alternatif hizmet süreleri 3 aydan 14 aya kadar değişmektedir (Ortalama süre 9 aydır). 2004 yılında hükümet ve muhalefet partileri orduda belirli reformları içeren 'Danimarka Savunma Anlaşması 2005-2009' üzerinde uzlaşmaya varmışlardır. Bu anlaşmaya göre, zorunlu askerlik sisteminin bundan sonrada devam ettirilmesine karar verilmiştir. Ancak, hizmet süresinin önemli oranda düşürülerek 4 aya indirilmesi planlanmaktadır.

Estonya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Askerlik süresi 8 ay, memurlar ve bazı özel pozisyondaki kişiler için 11 aydır. 1991 yılında vicdani retçilik yasalaşmıştır. Bu haktan yararlanan kişiler 16 aylık alternatif hizmetlerde görev almaktadırlar.

Finlandiya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Hizmet süresi görev alınan kuvvet ve rütbeye göre 180, 260 veya 362 gün olarak belirlenmiştir (Yükümlülerin %50'si 180 günlük hizmette bulunmaktadırlar). 1931 yılında vicdani retçilik statüsü yasalara girmiştir. Alternatif görev süresi 395 gündür. Zorunlu askerlik sisteminin kaldırılması düşünülmemektedir.

Fransa: Zorunlu askerlik sistemini ilk uygulandığı ülkede 2002 yılı itibariyle profesyonel orduya geçilmiştir.

Letonya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Askerlik süresi 12 ay, üniversite mezunları içinse 9 ay olarak tespit edilmiştir. 2002 yılında vicdani retçilik statüsü yasalara girmiştir. Bu statüde olanların yapacakları alternatif hizmetin süresi üniversite mezunları için 18 ay, diğerleri içinse 24 ay olarak belirlenmiştir. Hükümet 2007 profesyonel orduya geçilmesine karar vermiştir.

Litvanya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Hizmet süresi 12 ay, üniversite ve kolej mezunları içinse 6 aydır. 1992 yılında vicdani retçilik yasalaşmıştır. Alternatif hizmet süresi 18 aydır.

Lüksemburg: 1967 yılına kadar zorunlu askerlik sisteminin uygulandığı ülkede, bu tarihten sonra profesyonel orduya geçilmiştir.

Macaristan: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Askerlik süresi 9 aydır. 1989 yılından beri vicdani retçilik statüsü yasalarında yer almaktadır. Vicdani retçilerin 18 aylık alternatif hizmetlerde bulunmaları öngörülmüştür. 2003 yılında profesyonel orduya geçilmesine karar verilmiştir. 2005 yılı içerisinde hazırlıkların tamamlanarak zorunlu askerlik uygulanmasının kaldırılması beklenmektedir.
İrlanda: Zorunlu askerlik sistemi hiçbir zaman uygulanmamıştır. Profesyonel ordusu vardır.

İspanya: 2002 yılı itibariyle zorunlu askerlik sistemi kaldırılarak profesyonel orduya geçilmiştir.

İsveç: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Hizmet süresi 7,5 aydır. Bu süre memurlar için 10 ile 15 arasında, bu meslek grubundaki kişilerin deniz kuvvetlerinde görev almaları durumunda ise 18 ile 20 ay arasında değişmektedir. 1920 yılından itibaren vicdani retçilik bu ülkede yasalarla güvence altında bulunmaktadır. Bu statüde bulunan yurttaşların görev alacakları alternatif hizmetlerin süresi 7,5 aydır. Ülke savunmasının temeli günümüzde de topyekûn harp prensibine dayanmaktadır. Yakın zamanda bu durum fazlasıyla tenkit edilmiştir. Ancak topyekûn harp anlayışının yansımalarından birisi olarak kabul edilen zorunlu askerlik sisteminin bundan sonrada uygulanmasına devam edilmesi planlanmaktadır.

İtalya: 2000 yılında parlamentoda alınan karar uyarınca ordunun 2007 yılından sonra tamamen profesyonel bir örgütlenme olması planlanmıştır. Ancak, geçiş süreci tahmin edilenden daha hızlı ve başarılı uygulanınca öngörülenden iki yıl önce, 2005 yılında profesyonel orduya geçilmiştir.

Polonya: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Askerlik hizmeti 10 ay, üniversite mezunları içinse 3 aydır. 1988 yılında vicdani retçilik statüsü yasalarla güvence altına alınmıştır. Alternatif hizmetin süresi 18 ay, üniversite mezunları içinse 6 aydır. Ülke halen NATO standartlarına erişebilme yönünde çalışmalar yapmaktadır. Bunlar arasında silahlı kuvvetlerin küçültülmesi ve profesyonel askerlerin mevcudunun arttırılması da yer almaktadır. 2006 yılından itibaren askerlik süresinin 9 aya indirilmesi öngörülmektedir. Ancak, zorunlu askerlik uygulamasının tamamen kaldırılması yönünde şu an için bir çalışma yapılmamaktadır.

Norveç: Zorunlu askerlik sistemi uygulanmaktadır. Askerlik süresi 12 aydır (Pratikte 8 veya 9 ay şeklinde gerçekleştirilmektedir). Az sayıdaki yükümlü askerlik görevini ulusal muhafız teşkilatında yapmaktadır. Buradaki hizmet süresi 6 aydır, ancak 44 yaşına kadar her sene iki haftalık yedek eğitimi almaları gerekmektedir. Vicdani retçilik statüsü 1922 yılından beri bulunmaktadır. Alternatif hizmetin süresi 13 aydır. Yakın geçmişte ülkede zorunlu askerliğin geleceği çok tartışılmıştır. Yeşiller dışında sistemin devam ettirilmesi konusunda siyasal bir uzlaşmanın olduğu dikkat çekmektedir. Nitekim Savunma Bakanlığı, zorunlu askerlik sisteminin bundan sonrada ülke savunmasının temel ayaklarından birisini oluşturmaya devam edeceğini açıklamıştır.

ABD: Profesyonel ordusu vardır. Ancak, bu gücün yetersiz kaldığı durumlarda kongrenin zorunlu askerliği yürürlüğe sokma hakkı bulunmaktadır. (Özgün Bakış)