Küresel ticaretin hız kazandığı, bilgi ve iletişim teknolojilerinin her alanı etkilediği günümüzde, gümrük işlemleri de dijital dönüşümden nasibini almaktadır.

Dijital Gümrük Uygulamaları, dış ticaretin daha hızlı, şeffaf ve güvenli yapılmasını sağlayan yenilikçi çözümler sunmaktadır. Bu uygulamalar sayesinde, hem kamu kurumları hem de özel sektör aktörleri ciddi zaman ve maliyet tasarrufu elde etmektedir.

Bu makalede dijital gümrük sistemlerinin tanımı, kullanılan başlıca teknolojiler, Türkiye ve dünyadaki örnek uygulamalar ile sağladığı avantajlar ele alınacaktır.

Dijital Gümrük Nedir?

Dijital Gümrük, gümrük süreçlerinin dijital platformlar ve yazılımlar üzerinden yürütülmesi anlamına gelir. Amaç; belge trafiğini azaltmak, işlemleri hızlandırmak ve insan hatasını en aza indirmektir.

Geleneksel yöntemlerde kağıt belgelerle yürütülen beyan, kontrol ve onay işlemleri; dijital sistemlerde elektronik veri alışverişi, otomatik karar destek sistemleri ve yapay zeka destekli risk analizleriyle gerçekleştirilmektedir.

Kullanılan Başlıca Teknolojiler

1. Elektronik Gümrük Beyanı (e-beyan)

İhracat ve ithalat beyannamelerinin tamamen dijital ortamda doldurulmasını ve gönderilmesini sağlar. Türkiye’de Gümrük ve Dış Ticaret Bakanlığı'nın sistemleri üzerinden yapılmaktadır.

2. Tek Pencere Sistemi (Single Window)

İthalat ve ihracat işlemlerinde farklı kurumlara sunulması gereken belgelerin tek bir dijital platformda toplanmasını sağlayan sistemdir.

3. Gümrük Otomasyon Sistemleri

TIR takibi, antrepo yönetimi, ithalat-ihracat izleme gibi işlemleri dijitalleştiren entegre yazılımlardır. Örneğin: BİLGE Sistemi (Türkiye), ASYCUDA (Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen sistem).

4. Blokzincir (Blockchain) Tabanlı Uygulamalar

Veri güvenliği ve izlenebilirlik açısından blokzincir tabanlı pilot projeler hayata geçirilmektedir. Belgelerin sahteciliğe karşı korunması için kullanılır.

5. Yapay Zeka ve Veri Analitiği

Riskli işlemleri tespit etmek, kaçakçılık faaliyetlerini öngörmek ve otomatik karar destek sistemleri geliştirmek amacıyla kullanılmaktadır.

Türkiye'de Dijital Gümrük Uygulamaları

Türkiye, dijital gümrükleşme konusunda önemli adımlar atan ülkeler arasındadır. Gümrükler Genel Müdürlüğü bünyesinde geliştirilen bazı uygulamalar:

• BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri): Türkiye’deki tüm gümrük işlemlerinin dijital yürütülmesini sağlayan ana sistemdir.
• Tek Pencere Sistemi: Farklı kamu kurumlarının dijital belge talepleri bu sistemde entegre edilmiştir.
• NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi): Ortak transit rejimlerinde dijital bildirim ve izleme yapılmasını sağlar.
• e-TIR Pilot Projesi: Uluslararası taşımacılıkta TIR Karnesi yerine dijital belge kullanımı test edilmiştir.
• Elektronik Teminat Sistemi: Bankalarla entegre çalışan, dijital teminat mektuplarının verildiği sistem.

Dijital Gümrük Uygulamalarının Faydaları

• Hızlı İşlem Süreçleri: Dakikalar içinde beyanname ve onay süreci tamamlanabilir.
• Şeffaflık ve İzlenebilirlik: Tüm işlemler sistem üzerinde kayıtlıdır, takip edilebilir.
• Daha Az Bürokrasi: Kağıt belge zorunluluğu ortadan kalkar.
• Maliyet Avantajı: Depolama, personel ve gecikme maliyetleri düşer.
• Güvenlik: Sahtecilik ve dolandırıcılık riski azalır.
• Çevreye Katkı: Kâğıt tüketiminin azalmasıyla doğa korunur.

Dijital gümrük uygulamalarının geleceğinde daha fazla otomasyon, yapay zeka, blokzincir ve uluslararası entegrasyon yer alacak. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için dijitalleşme, dış ticarette rekabet gücü açısından kritik rol oynayacaktır.

Dijital gümrük uygulamaları, sadece teknolojik bir dönüşüm değil; aynı zamanda dış ticaretin verimliliğini artıran, kamu-özel sektör iş birliğini güçlendiren bir yapıdır. Bu alandaki gelişmeler, global ticaretin hızla dijitalleştiği bir çağda, ülkelerin ekonomik performansını doğrudan etkilemektedir. Türkiye’nin bu dönüşümde attığı adımlar, gümrük sisteminin geleceğe uyum sağladığını ve uluslararası ticarete entegre bir yapıda ilerlediğini göstermektedir.